Furmanek Stanisław, urodzony 26 maja 1900 r. w Daleszycach, syn Antoniego i Anny z domu Kamizeli, wyznanie rzymskokatolickie, zawód: rolnik i właściciel sklepu mięsnego, zamieszkały w okresie okupacji w Daleszycach.
Przyczyny, okoliczności i rodzaj represji:
Stanisław Furmanek wraz z żoną Stefanią z domu Wołowiec oraz pięciorgiem dzieci udzielał pomocy ośmioosobowej rodzinie żydowskiej Szlamów (matka Bajla, jej czterech synów m.in. Mordka, córka Estera oraz synowa Gołda wraz z małym dzieckiem), która do końca 1941 r. utrzymywała się z prowadzenia piekarni. Pod koniec 1941 r. w trakcie akcji prześladowczej skierowanej przeciwko daleszyckim Żydom żandarmeria niemiecka z posterunku w Bielinach dokonała rabunku wszystkich zapasów mąki i całego mienia ruchomego wspomnianej rodziny żydowskiej. Odtąd aż do września 1942 r. rodzina Szlamów utrzymywała się dzięki pomocy (w głównej mierze żywnościowej) otrzymywanej od rodziny Furmanków oraz innych mieszkańców Daleszyc. We wrześniu 1942 r., tuż przed akcją wysiedlenia Żydów z Daleszyc zaplanowaną na 30 września 1942 r.10, Stanisław Furmanek wywiózł własnym wozem całą rodzinę Szlamów do pobliskiego Rakowa i ukrył ich w bezpiecznym miejscu. Na kilka dni przed planowaną akcją policja granatowa zawiadomiła żandarmerię niemiecką, że w Daleszycach z 615 Żydów pozostała jedynie połowa, reszta natomiast opuściła wieś. Po tej informacji natychmiast zjawiła się żandarmeria i nakazała zwołanie ludności, zakazując udzielania jakiekolwiek pomocy Żydom pod karą śmierci. Ponadto Niemcy nakazali – pod groźbą rozstrzelania przetrzymywanych przez nich 10 polskich zakładników – zgłosić się tym wszystkim, którzy udzielili pomocy osobom narodowości żydowskiej. Wśród kilku osób, które zgłosiły się na posterunku żandarmerii w Bielinach, był m.in. Stanisław Furmanek. Wcześniej nazwisko Furmanka, które widniało na przepustce wyjazdowej rodziny Szlamów, podał żandarmerii niemieckiej przewodniczący Judenratu, prawdopodobnie wraz z nazwiskami pozostałych furmanów. Następnego dnia rodzinom furmanów, którzy zgłosili się na posterunek, zarekwirowano konie i wozy, jak również część dobytku. Stanisław Furmanek został aresztowany 28 września 1942 r. i osadzony w więzieniu w Kielcach. W trakcie śledztwa był torturowany, a następnie zmarł w więzieniu 3 kwietnia 1943 r.11 Stanisław Furmanek został uhonorowany tytułem Sprawiedliwego wśród Narodów Świata 23 marca 1994 r.
Źródło: AIPN, Akta dotyczące pomocy udzielanej przez Polaków Żydom w latach 1939–1945, 23/68, P.1071, mps, Protokół przesłuchania Otylii Kapuścińskiej, córki Stanisława Furmanka, 24.04.1989 r.; AIPN Ki, S.67/02/Zn, Akta główne prokuratora w sprawie zbrodni zabójstw Polaków w więzieniu kieleckim w latach 1939–1945, t. 6; APKi, Więzienie w Kielcach, sygn. 1138, k. 25; ibidem, 1146, k. 241v.–242; Relacja Czesława Furmanka syna Stanisława przeprowadzona przez Annę Oszczepalską 2009 r. (kopia maszynopisu w posiadaniu autora); Yad Vashem, Departament Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, sygn. spr. 5779 [Odpis skrócony aktu zgonu Stanisława Furmanka, USC w Kielcach; zaświadczenie APKi, 30.11.1992 r.].
Bibliografia: Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu – Polska, red. I. Gutman, red. pol. D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, Kraków 2009, Kraków 2009, t. 1, s. 172. Michalczyk M., Gdy każdy dzień był walką, Warszawa 1982, s. 43–45; Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Warszawa 2006, s. 355, 356.
Autorzy: Edyta Krężołek, Tomasz Gonet
10 Lokalna społeczność żydowska prawdopodobnie została uprzedzona o planowanej akcji wysiedleńczej przez członkinię miejscowej komórki AK, która poinformowała o niemieckich zamiarach sekretarza żydowskiej Rady Starszych Gutermana. [za:] M. Michalczyk, Gdy każdy dzień był walką, Warszawa 1982, s. 44–45.
11 W akcie zgonu widnieje data 6 kwietnia 1943 r. [za:] Yad Vashem, Departament Sprawiedliwych wśród Narodów Świata, sygn. spr. 5779 [odpis skrócony aktu zgonu, USC w Kielcach].
