× Zamknij
× zamknij menu

Indeks represjonowanych

Stawarski Mateusz Bronisław, Stawarska z d. Ordon Wiktoria Franciszka

Stawarski Mateusz Bronisław, urodzony 21 września 1903 r. w Sieniawie, s. Michała i Filomeny z d. Zygmunt, narodowość polska, wyznanie rzymskokatolickie, w okresie okupacji niemieckiej zamieszkały w Sieniawie, Kreishaupt. Jaroslau, dystrykt krakowski, GG.

Stawarska z d. Ordon Wiktoria Franciszka, urodzona 1909 r. w USA, córka Jana i Antoniny z d. Lepich, narodowość polska, obywatelstwo amerykańskie, wyznanie rzymskokatolickie, w okresie okupacji niemieckiej zamieszkała w Sieniawie, Kreishaupt. Jaroslau, dystrykt krakowski, GG.

 

Przyczyny, okoliczności i rodzaj represji:

Mateusz i Wiktoria Stawarscy wraz z trójką dzieci: Stanisławem Bohdanem (ur. 1929 r.), Jerzym (ur. 1932 r.) i Krystyną Wandą (ur. 1941 r.) mieszkali w Sieniawie przy ul. Kopernika 20. W okresie niemieckiej okupacji ukrywali oni pięcioosobową rodzinę żydowskich kupców bławatnych z Sieniawy o nazwisku Singer. Według relacji córki Stawarskich (Krystyny Grzędy) kryjówka, w której Polacy przechowywali Singerów, była umieszczona w niewykończonym pokoju, podzielonym ścianą na dwie części. Wejście do schowka prowadziło ze strychu. Żywność podawano przez otwór znajdujący się w kuchni i zamaskowany specjalną ruchomą belką. Po pewnym czasie Stawarscy wyprowadzili się i zamieszkali w pobliżu. W ten sposób starali się zapewnić sobie i swoim podopiecznym maksimum bezpieczeństwa, ponieważ dom, w którym ukrywali się Żydzi wyglądał wówczas na niezamieszkały. Od tego momentu codziennie rano najstarszy syn Franciszki i Mateusza Stanisław przynosił Singerom żywność. W bliżej nieustalonym czasie Singerowa i jej najmłodszy syn zostali rozstrzelani. Aresztowano także Mateusza Stawarskiego, który za udzielanie pomocy Żydom został rozstrzelany w lesie sieniawskim zwanym Głażyna. Według informacji córki Krystyny Wiktoria Stawarska na wiadomość o aresztowaniu męża poszła na Gestapo, aby go ratować. Do domu już nie wróciła. Została aresztowana pod takim samym zarzutem jak Mateusz Stawarski. Początkowo więziono ją w budynkach byłego klasztoru Sióstr Benedyktynek w Jarosławiu, a następnie na Zamku w Rzeszowie. W czerwcu 1943 r. wyrokiem sądu niemieckiego za pomoc udzielaną Żydom została skazana na karę śmierci. Jej dalsze losy są nieznane. Dziećmi Stawarskich, które po aresztowaniu rodziców zostały bez żadnych środków do życia, zaopiekowała się rodzina. 9 lutego 2010 r. Stawarscy zostali odznaczeni Krzyżami Komandorskimi Orderu Odrodzenia Polski przez Prezydenta RP.


Źródła: Dokumentacja (wyrok sądu niemieckiego, grypsy z więzienia Wiktorii Stawarskiej) w zbiorach rodzinnych; Relacje Zofii Gąsiorowskiej z 20 listopada 2006 r., Krystyny Grzędy z d. Stawarskiej z 7 stycznia 2008 r. (zbiory autora). 

Bibliografia: Bielawski W., Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1987, s. 72; Kałuski M., Wypełniali przykazanie miłosierdzia. Polski Kościół i polscy katolicy wobec holocaustu, Warszawa 2000, s. 143; Rączy E., Witowicz I., Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie w latach 1939–1945 (Poles Rescuing Jews in the Rzeszów Region in the Years 1939–1945), Rzeszów 2011, s. 242–243; Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo przemyskie, Warszawa 1983, s. 55, 56, 107; Wroński S., Zwolak M., Polacy–Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 441; Zajączkowski W., Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 221–222.

Autor: Elżbieta Rączy, Monika Taras

Wpis pochodzi z:

Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej


Opis oraz gdzie kupić