Psioda Jan, urodzony 25 1868 r. w Dobrkowie, syn Wojciecha i Agaty z d. Święder, narodowość polska, wyznanie rzymskokatolickie, rolnik, zamieszkały w okresie okupacji w Jaworzu Dolnym, Kreishaupt. Debica, dystrykt krakowski, GG.
Psioda z d. Ryba Wiktoria, urodzona 11 lutego 1871 r., córka Józefa i Anieli, narodowość polska, wyznanie rzymskokatolickie, rolniczka, zamieszkała w okresie okupacji w Jaworzu Dolnym, Kreishaupt. Debica, dystrykt krakowski, GG.
Kałuża Maria, urodzona 30 września 1916 r. w Jaworzu Dolnym, córka Jana i Józefy z d. Psioda, narodowość polska, wyznanie rzymskokatolickie, Jaworzu Dolnym, Kreishaupt. Debica, dystrykt krakowski, GG.
Kałuża Jan, urodzony 4 grudnia 1886 r. w Jaworzu Dolnym, syn Józefa i Anieli z d. Maduzia, narodowość polska, wyznanie rzymskokatolickie, rolnik, zamieszkały w okresie okupacji w Jaworzu Dolnym, Kreishaupt. Debica, dystrykt krakowski, GG.
Przyczyny, okoliczności i rodzaj represji:
Rodzina Kałużów, składająca się z rodziców i dziewięciorga dzieci, mieszkała w Jaworzu Dolnym. W czasie wojny pięcioro z rodzeństwa przebywało poza domem. Siostra Maria mieszkała z dziadkami Janem i Wiktorią Psiodami w sąsiedztwie rodzinnego domu. Matka przebywała u rodziny w Jaworzu Górnym. Jan Kałuża był znany ze swego przyjaznego stosunku do Żydów. Zrobił podkop w stodole, gdzie znajdowali doraźną pomoc Żydzi ukrywający się w okolicznych lasach. Rodzina, a w szczególności Jan Kałuża z córką Stefanią, udzieliła schronienia i pomocy swojemu sąsiadowi Salomonowi Kampfowi, który doczekał końca wojny. Oprócz niego u Kałużów ukrywali się: Salomea Schönwetter (Szynfet) z dziećmi Marianem i Zofią (pochodzący z Brzostka), Fisch – piekarz z Tarnowa, sędzia z Krakowa oraz mężczyzna nazwiskiem Zucker. Pierwszych czworo na pewno przeżyło wojnę. Z kolei Józef Kałuża (syn Jana) wystarał się o tzw. aryjskie papiery dla trojga rodzeństwa nazwiskiem Thau, którzy uciekli z getta w Pilźnie. Zostali oni jednak złapani i zamordowani. Od zimy 1942 r. do końca wojny u Józefa Kałuży ukrywał się również Roman Thau. 19 lutego lub 23 lutego 1944 r. na skutek donosu Wiktora Piekosa policjanci kryminalni pod dowództwem komendanta posterunku Jakuba Pataląga, żandarmi niemieccy oraz tzw. policjanci granatowi przeprowadzili obławę na domy Jana i Józefy Kałużów, Józefa Kałuży oraz Jana i Wiktorii Psiodów. Niemcy zrewidowali wszystkie pomieszczenia w poszukiwaniu Żydów. Nie znaleźli ukrywającego się u Kałużów Salomona Kampfa ani Romana Thau schowanego w kominie domu Józefa Kałuży. U Psiodów znaleźli natomiast Mendla Ecksteina ze Strzegocic (szwagra Salomona Kampfa). Został on zastrzelony wraz z gospodarzami oraz Marią Kałużą. Polacy zostali pochowani na cmentarzu w Dobrkowie, a zwłoki Żyda zakopano w lesie. Po wojnie zostały one ekshumowane przez rodzinę. Po tym wydarzeniu Salomon Kampf ukrywał się w lesie, a do Kałużów przychodził po żywność. Jan Kałuża zmarł w 1945 r. Józefa Kałuża w 1979 r. 12 lutego 1992 r. Jan Kałuża, Józefa Kałuża, Józef Kałuża, Maria Kałuża, Jan Psioda i Wiktoria Psioda zostali uhonorowani tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
Źródła: USC w Pilźnie, Księgi zgonów; AP Rzeszów, Urząd Wojewódzki, Biuro Informacji i Propagandy, 61; AIPN Rz, II Ds. 4/70, Akta w sprawie zastrzelenia w Jaworzu Dolnym małżeństwa Psiodów, Marii Kałuży i Józefa Ryby; AŻIH, Dział Dokumentacji Odznaczeń Yad Vashem, 349/24/1427, Sprawa rodziny Kałuża i Psioda; ibidem, 349/24/1131; BAL, Kopia materiałów GKBZH, B 162/7463.
Bibliografia: Bieda T., Assistance to Jewish Population in South-Eastern Poland, materiały na sesję naukową GKBZH, Warszawa 14–17 IV 1983 r., s. 5; Bielawski W., Zbrodnie na Polakach dokonane przez hitlerowców za pomoc udzielaną Żydom, Warszawa 1987, s. 36, 50, 63, 67; „Biuletyn GKBZHwP”, 1967, r. XVI, s. 161; Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, t. 2 [N–Ż], red. I. Gutman, red. wyd. pol. D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, Kraków 2009, s. 278; Datner S., Las sprawiedliwych, Warszawa, 1968, s. 92; Iranek‑Osmecki K., Kto ratuje jedno życie. Polacy i Żydzi 1939–1945, Londyn 1968, s. 277; Kałuski M., Wypełniali przykazanie miłosierdzia. Polski Kościół i polscy katolicy wobec holocaustu, Warszawa 2000, s. 137, 142; List of Poles Killed Helping Jews During the Holocaust, http://www. holocaustforgotten.com/list.htm, dostęp 20 XII 2018 r.; Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką, http://www.straty.pl/index.php/szukaj-w-bazie, dostęp 20 XII 2018 r.; The Righteous Among The Nations database, http://db.yadvashem.org/righteous/ family.html?language=en&itemId=4043968, dostęp 20 XII 2018 r.; Wroński S., Zwolak M., Polacy–Żydzi 1939–1945, Warszawa 1971, s. 415; Zajączkowski W., Martyrs of Charity, Washington D.C. 1988, s. 159.
Autor: Elżbieta Rączy
