Czajowska Franciszka, urodzona 26 marca 1911 r. w Ostrawie Morawskiej, córka Jana i Julii, narodowość polska, wyznanie rzymskokatolickie, fryzjerka, w trakcie okupacji zamieszkała w Krakowie (Krakau), dystrykt krakowski, GG.
Przyczyny, okoliczności i rodzaj represji:
Franciszka Czajowska przed II wojną światową mieszkała w Krakowie i pracowała w zakładzie fryzjerskim przy ul. Asnyka 7. Właścicielem zakładu był Daniel Wajnryb, który wraz z żoną Heleną i córką Karoliną mieszkał przed II wojną światową w Krakowie przy ul. Łobzowskiej 59. Po utworzeniu getta krakowskiego w marcu 1941 r. Franciszka Czajowska pomagała rodzinie Wajnrybów, która nie zdecydowała się na przeprowadzkę na teren dzielnicy wydzielonej dla Żydów. Przygotowała im kryjówkę w zakładzie fryzjerskim przy ul. Asnyka 7. Ponadto przynosiła im żywność i odzież. Za pomoc nie pobierała pieniędzy ani innych korzyści materialnych. By cała rodzina nie przebywała w jednym miejscu, ze względów bezpieczeństwa, z czasem znaleziono dla Heleny Wajnryb schronienie w podkrakowskiej wsi Zakrzów. Czajowska pomagała także przebywającym w getcie krakowskim doktorowi Romanowi Glassnerowi i jego córce Stanisławie. Kobieta wchodziła do getta wraz z grupą robotników powracających po pracy do dzielnicy. Tym sposobem przemycała żywność, ubrania oraz listy. Roman Glassner nie przeżył wojny. Tuż przed likwidacją getta krakowskiego został wysłany do obozu Julag (Judenlager) III w Bieżanowie, a stamtąd do fabryki Hasag w Skarżysku-Kamiennej (Hugo Schneider Aktiengesellschaft Metallwarenfabrik), gdzie zginął. Stanisława przeżyła wojnę, wyszła za mąż i przyjęła nazwisko Skimina. Po pewnym czasie wyjechała z mężem do RFN. Na skutek donosu w grudniu 1943 r. Niemcy zostali poinformowani o kryjówce w zakładzie fryzjerskim. Przeprowadzili tam rewizję, która ujawniła ukrywającego się Daniela Wajnryba. Franciszkę Czajowską aresztowano i po przesłuchaniach oraz biciu i torturach w siedzibie Gestapo na ul. Pomorskiej i w więzieniu przy ul. Montelupich wysłano do KL Ravensbrück. Daniel Wajnryb został rozstrzelany najprawdopodobniej po przesłuchaniu w więzieniu przy ul. Montelupich. Karolina uniknęła śmierci, gdyż w czasie rewizji przebywała z matką. Obie kobiety przeżyły wojnę. Franciszka Czajowska po przybyciu do niemieckiego KL Ravensbrück (nr obozowy 44904) pracowała m.in. w warsztatach, w których produkowano amunicję. Przeżyła okupację. Zmarła 10 września 2001 r. 4 września 1991 r. Franciszka Czajowska została uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata.
Źródła: AŻIH, Dział Dokumentacji Odznaczeń Yad Vashem, 349/24/180, Sprawa Franciszki Czajowskiej; AYV, M.31.2/4982, Collection of the Righteous Among the Nations Department.
Bibliografia: Biberstein A., Zagłada Żydów w Krakowie, Kraków 2001; Chwalba A., Kraków w latach 1939–1945, Kraków 2002 (Dzieje Krakowa, t. 5); Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, t. 1 [A–M], red. I. Gutman, red. wyd. pol. D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, Kraków 2009, s. 105; Pankiewicz T., Apteka w getcie krakowskim, Kraków 2003; Straty osobowe i ofiary represji pod okupacją niemiecką, http://www.straty.pl/index.php/szukaj-w-bazie, dostęp 15 III 2016 r.; Grądzka M., Franciszka Czajkowska, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie- -pomocy/historia-pomocy-czajowska-franciszka, dostęp 14 IV 2019 r.
Autor: Martyna Grądzka-Rejak
