× Zamknij
× zamknij menu

Indeks represjonowanych

Ajdels z d. Pawłowska Wanda

Ajdels z d. Pawłowska Wanda, urodzona 22 grudnia 1920 r. w Radomiu, córka Leopolda i Agnieszki z d. Tuzimek, narodowość polska, wyznanie rzymskokatolickie, w okresie okupacji zamieszkała w Radomiu, dystrykt radomski, GG.

 

Przyczyny, okoliczności i rodzaj represji:

W okresie okupacji Wanda Pawłowska mieszkała wraz z rodzicami przy ul. Prostej w Radomiu, w rejonie sąsiadującym z tzw. małym gettem w dzielnicy Glinice. Złożone przez nią w kolejnych latach relacje dotyczące pomocy prześladowanym Żydom zawierają nieścisłości. Według jednego ze świadectw udzielała ona wraz z bliskimi systematycznej pomocy żywnościowej mieszkańcom getta, a nawet przedostawała się na jego teren. Według innego świadectwa wykładała co pewien czas paczki z żywnością na niedalekiej od jej mieszkania trasie, którą Niemcy codziennie przeprowadzali robotników przymusowych do jednego z zakładów. Pewnego wieczoru (data nie jest znana) w pobliżu swego domu znalazła zemdlonego mężczyznę; jak się wkrótce okazało, był to urzędnik Bernard Ajdels1, który zbiegł prawdopodobnie z obozu pracy przy ul. Szwarlikowskiej w Radomiu. Wanda Pawłowska zaopiekowała się nim i ukrywała go w mieszkaniu. Następnie, wraz ze swym ojcem Leonardem, starała się wspierać żywnością przebywających w obozie rodziców Ajdelsa. Ponieważ ukrywanie Ajdelsa było bardzo trudne ze względu na grożące niebezpieczeństwo, Wanda zdobyła dla niego polską metrykę na nazwisko Edward Jarosz (została ona wydana przez kancelarię kościoła pw. św. Jana w Radomiu, jakoby dla ukrywającego się w Warszawie oficera WP). Zamieszkała też wraz z Ajdelsem w wynajętym mieszkaniu przy ul. Wałowej, gdzie prawdopodobnie oboje udawali małżeństwo lub narzeczeństwo. 26 lipca 1943 r. Bernard Ajdels i Wanda Pawłowska zostali aresztowani przez funkcjonariuszy Sipo i osadzeni w więzieniu radomskim; jak można przypuszczać, miało to związek z denuncjacją dokonaną przez któregoś z ich sąsiadów. Bernard przebywał w więzieniu do 23 sierpnia 1943 r., kiedy to deportowano go do KL Auschwitz; następnie był więziony w KL Mauthausen-Gusen i KL Sachsenhausen, gdzie doczekał końca okupacji. Według własnego oświadczenia Wanda Pawłowska została poddana brutalnym przesłuchaniom, w następstwie których umieszczono ją najpierw w szpitalu więziennym, a potem w Szpitalu św. Kazimierza w Radomiu. Zbiegła stamtąd w listopadzie 1943 r., skorzystawszy z pomocy jednej z sióstr zakonnych. Brak danych na temat kolejnych miejsc, w których się ukrywała. Gdy w 1945 r. uwolniony z obozu koncentracyjnego Bernard Ajdels powrócił do Radomia, Wanda została jego żoną. Oboje rozpoczęli starania o odnalezienie urodzonej w okresie okupacji córki, a po pewnym czasie zdecydowali się na emigrację do Izraela. 18 lutego 1985 r. Wanda Ajdels-Pawłowska została uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata.


Źródła: APR, Więzienie w Radomiu, P-389. Arkusz ewidencyjny więźniarki Wandy Pawłowskiej, 1943 r.; AYV, M.31.2/3072, Collection of the Righteous Among the Nations Department.

Bibliografia: Grynberg M., Księga sprawiedliwych, Warszawa 1993, s. 23–24; Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holocaustu. Polska, t. 1 [A–M], red. I. Gutman, red. wyd. pol. D. Libionka, R. Kuwałek, A. Kopciowski, Kraków 2009, s. 7; Leszczyńska M., Ajdels Wanda, https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-ajdels-wanda, dostęp 11 IV 2019; http://www.straty.pl/pl/ szukaj-w-bazie, dostęp 15 III 2015 r.; www.auschwitz.org, dostęp 15 III 2015 r.

Autor: Sebastian Piątkowski 

 

1 Bernard Ajdels, urodzony 26 grudnia 1908 r., syn Lewka i Alty. Zmarł 3 sierpnia 1991 r

Wpis pochodzi z:

Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej


Opis oraz gdzie kupić