Wysmulska Zofia z domu Piasecka, urodzona ok. 1908 r.19, mężatka, zawód: rolniczka, zamieszkała w okresie okupacji w Moszeńkach (powiat lubelski).
Barszcz Marianna, urodzona ok. 1927 r.20, córka Władysława i Katarzyny, zatrudniona jako pomoc w gospodarstwie (służąca) Wysmulskiej.
Przyczyny, okoliczności i rodzaj represji:
Zofia Wysmulska ukrywała osoby narodowości żydowskiej w swoim gospodarstwie we wsi Moszeńki. Na przełomie 1942 i 1943 r. przyjęła 2 kobiety i 4 mężczyzn. Żydzi zbudowali pod stodołą kryjówkę, z której korzystało około 20 osób. Ukrywający się posiadali broń i przeprowadzali akcje zbrojne. Syn Zofii, Józef Wysmulski opatrywał rannych, dostarczał lekarstwa i opatrunki z apteki w Garbowie. We wrześniu 1943 r. Bronisław Piasecki, brat Wysmulskiej, spotkał Żydówkę idącą w kierunku Jastkowa. Powiedziała mu, co zaszło wśród ukrywanych przez Wysmulską Żydów. Skarżyła się, że pozostali ukrywani uważali ją za chorą psychicznie i próbowali ją otruć. Zamierzała o wszystkim powiadomić Niemców. W związku z tym kryjówkę opuściło kilku Żydów, a w domu nie nocowali synowie21 Wysmulskiej. Niemcy zjawili się w gospodarstwie w nocy 25 września 1943 r. Podpalili dom, dwie stodoły i oborę. Zofia Wysmulska i pomagająca jej w gospodarstwie Mariana Barszcz, której rola w ukrywaniu Żydów jest nieznana, zostały zastrzelone. Podczas niemieckiej akcji śmierć ponieśli także czterej Żydzi, którzy próbowali uciekać z płonącej stodoły. Zofia Wysmulska i Marianna Barszcz zostały pochowane na cmentarzu w Garbowie, a zamordowani Żydzi na polu Wysmulskich.
Źródła: AIPN Lu, OKL/S. 2/00/Zn, Akta główne w sprawie zbrodni popełnionych na Polakach za pomoc udzielaną Żydom, t. 1, k. 30 -53; t. IV, k. 693; AIPN Lu, 1/15/73, s. 2; AŻIH, Dział Dokumentacji Odznaczeń Yad Vashem w Żydowskim Instytucie Historycznym (1979–2004), sygn. 1501.
Bibliografia: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945. Województwo lubelskie, Warszawa 1985, s. 164; Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, Warszawa 1997, cz. 3, s. 131.
Autor: Tomasz Osiński
19 Brak aktu urodzenia Wysmulskiej. W Rejestrze na podstawie ankiety podano, że Wysmulska w chwili śmierci miała 35 lat.
20 W odpisie aktu zgonu podano jedynie wiek w chwili śmierci.
21 Liczba mnoga – „synowie” występuje w zeznaniach Bronisława Piaseckiego.
