Augustyniak Franciszek, urodzony ok. 19142 r., żonaty, zawód: traktorzysta w majątku Paulinów, zamieszkały w Paulinowie (cegielnia).
Drgas Zygmunt, urodzony ok. 1920 r., zamieszkały w Kolonii Ratyniec Stary. Kierylak Franciszek, urodzony ok. 1884 r., zawód: stróż i stajenny w majątku Paulinów.
Kotowska Ewa z domu Klimek, urodzona ok. 1887 r., mąż Józef, zawód: rolniczka, zamieszkała w Paulinowie.
Kotowski Józef, urodzony ok. 1887 r., zawód: rolnik, żona Ewa z domu Klimek, zamieszkały w Paulinowie.
Kotowski Stanisław, urodzony ok. 1918 r., syn Józefa i Ewy z domu Klimek, kawaler, zamieszkały w Paulinowie.
Nowicki Marian, urodzony ok. 1914 r., zamieszkały w Kolonii Ratyniec Stary.
Piwko Stanisław, urodzony ok. 1913 r., żonaty, zawód: robotnik rolny. Siwiński Jan, urodzony ok. 1897 r., żonaty, zamieszkały w Paulinowie (cegielnia).
Uziębło Ludwik, urodzony ok. 1924 r., zamieszkały w Kolonii Ratyniec Stary. Wiktorzak Aleksandra, urodzona ok. 1883 r., zamieszkały w Paulinowie (cegielnia).
Przyczyny, okoliczności i rodzaj represji:
Folwark Paulinów stanowił część majątku Sterdyń i leżał na terenie gminy Sterdyń. Majątek zajęli Niemcy i funkcjonował jako liegenschaft. Pracownicy folwarku i miejscowa ludność udzielali pomocy ukrywającym się Żydom z getta w Sterdyni. Dominującą formą pomocy było przekazywanie żywności, jednak uciekinierzy nocowali także w zabudowaniach dworskich za przyzwoleniem stróża Franciszka Kierylaka. Z relacji świadków wynika, że Żydzi, np. fryzjer Szlojme Roskielenke oraz nieznany z nazwiska szewc Szmulek, w miarę możliwości, wykonywali dla swoich dobroczyńców różne usługi. Na podstawie zachowanych źródeł nie można określić liczby osób, które ukrywały się w okolicy i korzystały z pomocy. Świadectwa wymieniają głównie braci Roskielenke (Szlojme ok. 23 lat i Szymel ok. 15 lat) i ukrywającego się z nimi nieznanego Żyda, pochodzącego rzekomo z Francji zbiega z transportu do Treblinki, a w rzeczywistości współpracującego z okupantem prowokatora z Warszawy. Miejscowi traktowali nieznajomego podejrzliwie i odmawiano mu pomocy. Niemcy bardzo aktywnie zwalczali wszelkie formy łamania praw okupacyjnych, stosując często prowokację. Bezwzględnie działał starosta sokołowski Ernest Gramss, który był inspiratorem i uczestnikiem akcji represyjnych. Nocą z 23 na 24 lutego 1943 r. rozpoczęła się akcja represyjna w okolicach Paulinowa. Znaczne siły niemieckie (ok. 2000) z Ostrowi Mazowieckiej otoczyły Paulinów i okoliczne wsie. Siły użyte w akcji i fakt otoczenia dużego obszaru wskazuje, że działania przeciwko osobom pomagającym Żydom w okolicy Paulinowa były jednym z elementów większej akcji represyjnej. Świadkowie zeznali, że w akcji uczestniczył osobiście Gramss. Niemcy dysponowali listą osób, które udzielały pomocy ukrywającym się Żydom. Dodatkowo identyfikacji dokonywał Żyd podający się wcześniej za uciekiniera z transportu do Treblinki. Pierwszymi ofiarami tej tragedii stali się: Franciszek Kierylak (stróż w majątku Paulinów) oraz Franciszek Augustyniak (zięć Siwińskiego), Jan Siwiński i Aleksandra Wiktorzak, mieszkający na terenie cegielni. Następnie wykonana została egzekucja na Ewie i Józefie Kotowskich, którzy zginęli we własnym domu. Niemcy z nieznanych powodów nie zastrzelili ich córki Stanisławy (18 lat), przebywającej wówczas w domu. Krótko przed tragedią Ewa Kotowska, starając się ratować swoich synów, wysłała Kazimierza do szkoły (szczęśliwie ominął blokadę), a Stanisława i Czesława do majątku. Przezornie dwaj starsi bracia wyruszyli oddzielnie. Czesław nie został rozpoznany przez prowokatora, który chodził po wsi w towarzystwie Niemców. Stanisław nie miał tyle szczęścia i został zatrzymany. W tej sytuacji Czesław postanowił wrócić do domu. Tylko ostrzeżenie przez sąsiadów uratowało mu życie, gdyż Niemcy właśnie zbliżali się do zabudowań Kotowskich. Stanisława Kotowskiego, Stanisława Piwkę oraz trzech mieszkańców Ratyńca: Zygmunta Uziębłę, Zygmunta Drgasa i Mariana Nowickiego (pochodził z Poznania), którzy również zostali wskazani przez prowokatora, rozstrzelano w pobliskim lesie. W tym miejscu mieli zginąć także Szlojme Roskielenkie i dwaj zbiegli jeńcy radzieccy. Po wojnie zamordowanych pochowano na cmentarzu w Sterdyni.
Źródło: AIPN Lu, OKL/S. 2/00/Zn, Akta główne prokuratora w sprawie zbrodni popełnionych na Polakach za pomoc udzielaną Żydom, t. III, k. 428–446, 461–463; t. X, k. 1888–1923; AIPN, Ds. 23/68, P. 314.
Bibliografia: Chodakiewicz M.J., Żydzi i Polacy 1918–1955. Współistnienie – Zagłada – Komunizm, Warszawa 2000, s. 207; Fajkowski J., Religa J., Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945, Warszawa 1981, s. 344–345; Piekarski W., Obwód Armii Krajowej Sokołów Podlaski „Sęp”, „Proso” 1939–1944, wyd. II, Warszawa 1997, s. 36–38; Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939–1945, Województwo siedleckie, Warszawa 1985, s. 195; Relacja Kazimierza Kusiaka [w:] Światła w ciemności. Sprawiedliwi wśród Narodów Świata. Relacje, Lublin 2008, s. 330–334; Those Who Helped. Polish Rescuers of Jews During the Holocaust, cz. 3, Warszawa 1997, s. 52; Witt K., Działalność okupanta hitlerowskiego w powiecie Sokołów Podlaski w latach 1939–1944, „Rocznik Mazowiecki” t. III, 1970, s. 224, 233–234; Kierylak J., 12 Sprawiedliwych z Paulinowa, http://www.muzeum-treblinka. pl/index.php?option=com_content&task=view&id=76&Itemid=69; Pomordowani w Paulinowie, http://www.gazetasokolowska.pl/index2. php?option+com_centent&task+view&id+3...; Kopówka E., Getto w Sokołowie Podlaskim, http://www.gazetasokolowska. pl/content/view/1741/71/1/4/.
Autor: Tomasz Osiński
