× Zamknij
× zamknij menu

Pomoc Polaków

Potrzeba Pomocy ze strony Polaków narastała stopniowo, bowiem przez długi czas nie wiedziano, jakie są cele Niemców. Do połowy 1941 roku nic nie zapowiadało istnienia planu eksterminacji wszystkich Żydów. Wydawało się, że pomimo opresji i terroru Żydzi, podobnie jak Polacy, wojnę przetrwają. Dopiero w drugiej połowie 1942 roku zdano sobie sprawę, że mordy i pogromy nie mają charakteru lokalnego, lecz są elementem szerszego planu wyniszczenia ludności żydowskiej w Europie. Przełomem pod tym względem była tzw. Wielka Akcja (Gross Aktion) w Warszawie, gdy od końca lipca do połowy września wywieziono z getta warszawskiego i zamordowano w Treblince ok. 250 tys. osób. Wówczas to, pod koniec września 1942 roku, powstała w Warszawie Tymczasowa Rada Pomocy Żydom „Żegota”. Akcja „Żegoty” jest najlepiej znana, ale nie była jedyną formą Pomocy instytucjonalnej. Czyniły to także partie polityczne (dotyczyło to najczęściej członków danej partii) i inne organizacje czy instytucje. Znane są liczne przypadki Pomocy ze strony środowisk kościelnych i zakonnych. Najczęściej jednak zdarzały się przypadki Pomocy indywidualnej, bez wsparcia organizacyjnego. Pomoc świadczono zarówno w kraju, jak i poza jego granicami. Działo się tak mimo zagrożenia karą śmierci. Ratujący musieli pokonać strach przed Niemcami i rodzimymi zdrajcami, którzy grabili lub denuncjowali ukrywających się oraz pomagających im Polaków.

Jedno z głównych zagadnień Pomocy to liczba osób zaangażowanych w ten proces oraz rozmiar i formy udzielanego wsparcia. Niestety wciąż wiele pytań w tym zakresie pozostaje bez odpowiedzi, a zamiast precyzyjnych danych częściej historycy są w stanie podawać jedynie szacunki.

Przyczyn takiego stanu rzeczy należy szukać przede wszystkim w zaniedbaniach na polu badań historycznych, warunkach politycznych do 1989 roku oraz braku świadomości, jak bardzo temat ten jest istotny.

Dwa najważniejsze dotychczas opracowania dotyczące Pomocy udzielanej przez Polaków ludności żydowskiej w latach 1939-1945 mówią o setkach tysięcy osób, które bezpośrednio lub pośrednio uczestniczyły w różnego rodzaju akcjach Pomocy lub też udzielały Pomocy doraźnej. Teresa Prekerowa, autorka monografii Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942-1945, szacuje liczbę takich Polaków na 160-360 tysięcy. Z kolei Gunnar Paulsson, autor publikacji Utajone miasto. Żydzi po aryjskiej stronie Warszawy 1940-1945, twierdzi, iż takich osób mogło być od 280 do 340 tysięcy. Istnieją także opinie zaniżające liczbę pomagających do ok. 100 tysięcy, nie poparte jednak rzeczowymi badaniami.

Należy pamiętać, iż realia życia w okresie II wojny światowej były bez porównania gorsze od obecnych. Pomocą była nie tylko pomoc altruistyczna, bezinteresowna, lecz także pomoc w zamian za opłatę. Wynikało to z trzech głównych przyczyn: 1) ogromna bieda, która uniemożliwiała niepobieranie pieniędzy w zamian za różnego rodzaju świadczenia, 2) potrzeba samych ukrywających się, by wynagrodzić swym dobroczyńcom ponoszone przez nich ryzyko, oraz potrzeba zachowania godności, bycia partnerem w skrajnie trudnej sytuacji, 3 )w niektórych przypadkach chęć wzbogacenia się była jedyną motywacją umożliwiającą przezwyciężenie paraliżującego strachu przed karą śmierci dla pomagającego i jego rodziny.

O tym, że kara śmierci była realnym zagrożeniem, świadczy fakt, iż znanych jest blisko tysiąca przypadków mordowania Polaków przez Niemców za pomaganie Żydom.

Decydujące i najważniejsze było jednak samo ustawodawstwo okupanta niemieckiego, który od pewnego momentu, pod karą śmierci, zakazał jakichkolwiek kontaktów między Polakami a Żydami. Ci ostatni nie mogli jednak przeżyć, jeśli nie znaleźli się na ich drodze Polacy gotowi zaryzykować własne życie. Dlatego w rozumieniu uczestników tamtych wydarzeń, Polaków i Żydów, wiele zachowań, które dziś trudno byłoby określić jako pomoc, a wówczas koniecznych dla ratowania życia, zalicza się do form świadczenia Pomocy.

Aby przybliżyć Państwu realia wojenne i formy Pomocy świadczone przez Polaków na rzecz ludności żydowskiej, polecamy poniższe linki.

 

 Polacy uhonorowani

 Polacy nieuhonorowani

Pomoc instytucjonalna

Pomoc poza granicami kraju

Pomoc indywidualna

Teka Edukacyjna "Polacy ratujący Żydów"